Luminol w kryminalistyce - Minnie Kryminalistka

Jednym z najczęściej zabezpieczanych śladów biologicznych na miejscu zdarzenia jest krew. W obecnych czasach, gdzie badania genetyczne stoją na bardzo wysokim poziomie identyfikacja tego, od kogo pochodzą ujawnione na miejscu zdarzenia plamy krwawe nie stanowi już dużego problemu. Zdarzają się jednak sprawy, gdzie sama identyfikacja to za mało, ponieważ nie jest wystarczająca, aby zrekonstruować przebieg całego zdarzenia. Aby tego dokonać należy przeanalizować mechanizm powstawania plam krwawych. Jak przeprowadza się taką analizę i jakie tajemnice kryją w sobie nawet pojedyncze kropelki krwi? Zapraszam do lektury :) Krótka historia Na początku XIX wieku w krajach europejskich rozpoczęto badania naukowe zajmujące się analizą plam krwawych. Pierwszą sprawą, w której wykorzystano analizę plam krwi było śledztwo dotyczące morderstwa czterech włoskich muzyków. Brutalne morderstwo miało miejsce 21.10.1875 roku w Denver, stan Colorado, a prowadził je szeryf David J. Cook. Przeprowadził on analizę porównawczą śladów krwi ujawnionych na odzieży podejrzanych, którzy zostali zatrzymani kilka dni po zdarzeniu ze śladami krwi ujawnionymi na miejscu zbrodni. Finalnie podejrzani przyznali się do zbrodni. Jednym z prekursorów w analizie mechanizmu powstawania plam krwawych był doktor Edward Piotrowski – asystent w Zakładzie Medycy Sądowej w Krakowie, który opublikował w 1895 roku w Wiedniu pracę, w całości poświęconą analizie plam krwawych. Obecnie analiza plam krwawych jest dobrze rozwiniętą dziedziną w takich krajach jak Niemcy, Francja, Anglia, Stany Zjednoczone, Kanada czy Australia. W Polsce jest mało ekspertów specjalizujących się w analizie plam krwawych. W większości przypadków ujawnione plamy krwi, np. na miejscu zdarzenia lub na odzieży wykorzystywane są jedynie do badań genetycznych. Bardzo ważne dla analizy krwi są materiały zgromadzone podczas oględzin na miejscu zdarzenia. Prawidłowa interpretacja śladów może pomóc w kwestii ustalenia prawdziwej wersji zdarzeń. Analiza tych śladów może być źródłem takich informacji jak pozycja i ruchy ofiary lub napastnika podczas ataku oraz po nim, typ użytego narzędzia, droga ucieczki sprawcy lub liczba zadanych uderzeń. Analiza śladów krwi korzysta z zasobów takich nauk jak biologia, chemia, fizyka czy matematyka. Schemat wykorzystania śladów krwawych do badań kryminalistycznych. Mechanizm powstawania plam krwawych Aby zająć się tłumaczeniem jak powstają plamy krwawe warto najpierw zacząć od tego czym jest krew. Jest to zawiesina, czyli mieszanina cieczy oraz ciał stałych, jednak swoimi właściwościami przypomina emulsję. Jako, że napięcie powierzchniowe kropli krwi jest pięciokrotnie większe niż kropli wody, po oderwaniu od źródła kropla krwi przyjmuje kształt kuli. Prawidłowa interpretacja śladów krwi wymaga również znajomości zachowania się krwi w określonych warunkach. Rodzaj podłoża Należy zawsze zwracać uwagę na podłoże, na którym zostały ujawnione ślady krwi. Można wyróżnić 3 grupy podłoża sklasyfikowane na podstawie zachowania wnikającej w nie krwi: Podłoża niechłonne – są to podłoża, na których krew nie ma możliwości wniknięcia w ich strukturę, np. szkło, tworzywo sztuczne, Podłoża chłonne – krew ma możliwość wniknięcia w głąb ich struktury, np. papier, drewno, bawełna, Podłoża mieszane – są to powierzchnie mające cechy powierzchni zarówno chłonnych, jak i niechłonnych. Plama krwi ujawniona na szkle Plama krwawa ujawniona na mieszanym podłożu jakim jest styropian Na powierzchniach twardych oraz niechłonnych krew najczęściej pozostawia ślady podobne do siebie nawzajem. Z kolei na powierzchniach porowatych, chłonnych ślady krwi pomimo podobnego mechanizmu naniesienia mogą różnić się od siebie wyglądem. Warto mieć na uwadze, że podłoża porowate i chłonne w dużej części przypadków maskują cechy identyfikacyjne plam krwi, co może utrudnić lub nawet uniemożliwić dokonanie analizy mechanizmu ich powstawania. Stare ślady krwi, których wygląd uległ zmianie wraz z upływem czasu oraz nakładanie się plam na siebie również mogą utrudniać określenie wyglądu tych śladów. Podłoża chłonne o ciemnym kolorze maskują rzeczywisty kształt oraz wielkość śladów krwi, a co za tym idzie utrudniają określenie wyglądu tych plam. Jest tutaj jednak jakiś pozytyw – otóż sprawcy na miejscu zdarzenia, często nie zauważają tych śladów, a co za tym idzie nie usuwają ich. Żeby ujawnić ślady krwi na takim podłożu wykorzystuje się, np. podczerwień. Odpowiedni filtr przy wykonywaniu fotografii umożliwia zarówno zwizualizowanie, jak i utrwalenie plam krwi, niewidocznych na pierwszy rzut oka. Ślad krwi przed zastosowaniem podczerwieni i po zastosowaniu podczerwieni Brak śladów krwi A co w przypadku, gdy sprawca stara się zatrzeć ślady krwi? Przecież możemy mieć też do czynienia z sytuacją, gdzie na miejscu zbrodni nie ma śladów krwi, ale czy na pewno? Do ujawniania potencjalnie zmytych śladów krwi używa się odczynników chemicznych, które reagują z substancjami zawartymi we krwi. Najczęściej używanym odczynnikiem do ujawniania tego rodzaju śladów jest roztwór luminolu. Luminol pierwszy raz został użyty w 1937 roku przez Waltera Spechta i od tego czasu jest niezmiennie używany w kryminalistyce i medycynie sądowej. Wystarczy spryskać powierzchnie, która poddawana jest oględzinom. Luminol po połączeniu z hemoglobiną wykazuje właściwości chemiluminescencyjne, czyli emituje światło widoczne w zaciemnieniu o długości fali 441-452 nm. Jedną z głównych wad tej metody jest krótki czas ważności przygotowanego roztworu luminolu oraz bardzo krótki czas chemiluminescencji, który wynosi zaledwie 30 sekund. Dlatego też odczynnik powinien być przygotowany niedługo przed planowanymi oględzinami, a obraz powinien zostać utrwalony przy odpowiednich ustawieniach parametrów aparatu fotograficznego jak najszybciej od momentu spryskania powierzchni. Ślad krwi przed i po zastosowaniu luminolu Kąt padania Kropla krwi, która znajduje się w powietrzu ma kształt kuli. Dopiero po zderzeniu z powierzchnią zmienia się jej wygląd. W zależności od kąta padania, plamy mogą przyjmować kształt okrągły, elipsoidalny lub podłużny. Załóżmy, że rozpatrujemy wygląd plamy w zależności od kąta padania na podłoże. Można zauważyć, że jeżeli kropla krwi pada pod kątem 90 stopni to przyjmuje kształt okrągły. Wraz ze zmniejszaniem się kąta padania plama będzie przyjmować kształt elipsy lub zdeformowanego wzdłuż osi pionowej koła z wypustką, która określa kierunek, w jakim przemieszczało się źródło krwi względem podłoża. Kształt plamy krwi na podłożu papierowym spadającej pod kątem 90° z różnych wysokości, tj. od lewej: 50 cm, 100 cm, 150 cm i 200 cm Kształt plamy krwi spadającej z wysokości 20 cm w zależności od kąta padania, tj. od lewej 10°, 50°, 70°, 90° W przypadku plam występujących w skupiskach istnieje możliwość ustalenia na podstawie ich kształtu usytuowanie źródła krwi na płaszczyźnie lub w przestrzeni. Do tego celu można wykorzystać jedną z dwóch metod: Obszar zetknięcia – analizuje się usytuowanie źródła krwi na płaszczyźnie. Podczas wyznaczania obszaru zetknięcia, bierze się pod uwagę kierunek padania kropli krwi uwzględniając jej długość i szerokość. Aby prawidłowo wykonać analizę należy wyznaczyć linie pomocnicze wzdłuż minimum pięciu plam. Obszar zetknięcia stanowi miejsce, w którym wyznaczone linie się zbiegają. Tę metodę najczęściej stosuje się na ścianach lub innych powierzchniach prostopadłych do podłogi, np. na meblach. Czasami jest również stosowana w przypadku śladów znajdujących się na podłodze. Dzięki niej ekspert może odpowiedzieć na pytanie skąd rozchodziła się krew, czyli może z dużym prawdopodobieństwem wskazać pozycje ofiary. Jak w każdej technice również w tej, trzeba wziąć pod uwagę margines błędu. W tym przypadku wynosi on od kilku do kilkunastu centymetrów. Źródło krwi – jest to analiza usytuowania źródła krwi w przestrzeni, która pozwala z dużym prawdopodobieństwem określić, z którego miejsca wytrysnęła krew. Należy tutaj wyznaczyć obszar zetknięcia oraz kąt padania krwi. Zachowanie się kropli krwi podczas spadania Podział plam krwi Jest wiele podziałów plam krwi – często autorzy zajmujący się mechanizmem powstawanie tych plam klasyfikują je wg. własnych kryteriów Poniżej znajduje się podział plam krwi Józefa Radzickiego. Grupa śladów, które są bezpośrednim następstwem wynaczynienia krwi. Należą do nich: Krople krwi, które powstają w momencie oderwania się krwi od źródła i spadania na powierzchnię, Wytryski krwi będące następstwem tryskania krwi pod ciśnieniem z uszkodzonych naczyń tętniczych, Strumykowate ślady krwi, które są następstwem ociekania krwi pod wpływem siły ciężkości, Strugi i kałuże krwi na poziomych, niechłonnych powierzchniach. Ślady krwi powstałe w wyniku działania różnych przedmiotów. Mogą powstawać w wyniku powtarzających się uderzeń tępym narzędziem w zakrwawione miejsce lub w wyniku ociekania krwi z zakrwawionych przedmiotów. W tej grupie można również wyróżnić ślady wtórne, które powstają w wyniku bezpośredniego kontaktu z zakrwawionymi przedmiotami. Do tej grupy należą: Rozpryski krwi, Ślady pochodzące z zakrwawionych przedmiotów. Ślady powstałe w wyniku usuwania lub zacierania plam krwi. Ich analiza jest utrudniona, ponieważ ciężko jest dostrzec cechy charakterystyczne. Istnieje również klasyfikacja plam krwawych w literaturze amerykańskiej, która opiera się na różnicy wielkości energii kinetycznej przyłożonej do kropli krwi. Poniżej znajduje się podział śladów krwi w zależności od tego czy powstawały przy: Niskiej prędkości, czyli około 1,5 m/s lub mniejszej. Są to stosunkowo duże plamy o średnicy równej lub większej niż 3 mm, Średniej prędkości, około 1,5-7,5 m/s. Średnica tych plam najczęściej waha się między 1 do 3 mm, Wysokiej prędkości, większej niż 30 m/s. Średnica takich plam z reguły jest mniejsza niż 1mm. Do tej grupy najczęściej zalicza się plamy powstałe przy wybuchu, postrzale lub użyciu urządzeń mechanicznych. Są jednak takie ślady, których nie można zakwalifikować do żadnej z wyżej wymienionych kategorii. Jest to związane z faktem występowania charakterystycznych cech zarówno dla jednej, jak i drugiej grupy. Można tutaj np. wymienić ślady będące wynikiem: - wypływającej krwi z dużym ciśnieniem, np. z tętnicy, – ślady powstałe na skutek ruchu powietrza, np. przy ranach ust, – rozmazy, czyli ślady powstające, gdy przedmiot porusza się przez istniejące plamy, w wyniku czego usuwają je lub zmienia wygląd śladu, – ślady będące odwzorowaniem przedmiotu, – przeniesienie krwi ze źródła na czystą powierzchnię. Zabezpieczanie śladów krwawych Bardzo ważną kwestią jest prawidłowe zabezpieczenie śladów na etapie oględzin. Należy je zabezpieczyć zarówno pod względem technicznym, jak i procesowym. Podczas oględzin trzeba zaznaczyć liczbę plam krwawych, ich lokalizację w przestrzeni, rozmieszczenie względem siebie, wygląd, wielkość i rodzaj podłoża, na którym zostały ujawnione. Można także określić umiejscowienie źródła krwi na płaszczyźnie, w przestrzeni oraz wyliczyć kąt padania krwi. Na każdym etapie oględzin musi być wykonana fotografia kryminalistyczna z zachowaniem określonego porządku. Najpierw rozpoczyna się od zdjęć orientacyjnych, następnie zdjęcia sytuacyjne, fragmentaryczne, zdjęcia przedmiotów, a na końcu makrofotografie konkretnych śladów. Niewielka liczba plam krwi Trudna do oszacowania liczba plam krwi Poniżej znajduje się krótkie wyjaśnienie dotyczące poszczególnych czynności dotyczących zabezpieczenia plam krwawych. Liczba plam krwawych – jeżeli jest ich niewiele należy je policzyć i tę informację zawrzeć w protokole. Gdy mamy do czynienia ze skupiskiem plam krwawych wystarczy oszacowanie i wpisanie wartości do protokołu. Rozmieszczenie plam krwawych względem siebie – podczas tej analizy należy wziąć pod uwagę czy mamy do czynienia z plamami pojedynczymi, które występują na oddalonych od siebie powierzchniach, czy układają się liniowo lub występują w skupiskach. Dzięki temu można poznać przebieg zdarzenia. Przykładowo mamy do czynienia z plamami krwi, które swoim zasięgiem obejmują dużą powierzchnię, układają się w wielu kierunkach oraz mają różne kształty jednak wielkość pojedynczych plam nie jest duża. Wówczas takie ślady mogą świadczyć zarówno o mocy i technice zadawanych ciosów, zmieniającej się pozycji ofiary oraz napastnika. Wielkość plam krwi – jest kilka rodzajów plam krwawych. W zależności od tego, z którym typem mamy do czynienia inaczej oblicza się wielkość plamy. I tak jeżeli chcemy obliczyć wielkość plamy nieregularnej bierzemy pod uwagę pole powierzchni na której występuje. W przypadku plamy podłużnej podaje się tylko długość i szerokość, a jeżeli mamy do czynienia z plamą okrągłą to wystarczającym jest podanie jej średnicy. Okrągła plama krwi Określanie wielkości podłużnej plamy krwi Lokalizacja plam – ważnym aspektem jest również umiejscowienie plam krwi w badanej przestrzeni. Ta analiza wykorzystuje pole powierzchni, na której występują ślady, ale również ich oddalenie. Nie bierze się pod uwagę tylko i wyłącznie oddalenia od stałych ustalonych podczas oględzin płaszczyzn, ale również od sufitu, podłogi, ściany bocznej lub mebli. Jeżeli mamy do czynienia z pojedynczymi plamami krwi to podajemy lokalizacje każdej plamy, jeżeli natomiast jest to skupisko należy określić obszar występowania plam i umiejscowić go w badanej przestrzeni. Wygląd plam krwi – jest uzależniony od takich czynników jak wysokość, z której pada kropla, kąt padania na podłoże, rodzaj podłoża, wielkość źródła krwi. Plamy krwi mogą mieć kształt okrągły, podłużny lub nieregularny. Jednym z czynników warunkujących kształt plamy krwi jest wysokość, z jakiej spada oraz wielkość źródła krwi. Plama może przyjąć kształt okrągły o równych brzegach z widocznymi wypustkami lub satelitarny - jest to plama krwi z licznymi, drobnymi rozpryskami. Ślady krwi mogą również odwzorowywać różne przedmioty, części ciała. Możliwe jest również spotkanie się na miejscu zdarzenia ze śladami krwi w postaci kałuż lub ścieków. Obecna klasyfikacja plam krwi Specjaliści BPA (Bloodstain Pattern Analysis) nie uznają powyższego podziału plam krwawych, ze względu na trudności w ich zaklasyfikowaniu. W związku z tym obecnie na świecie stosuje się klasyfikację opartą na podziale plam krwi na trzy grupy. Schemat obowiązującej na świecie klasyfikacji plam krwi Tekst powstał na podstawie artykułu "Podstawowe zagadnienia teoretyczne z analizy mechanizmu powstawania plam krwawych" pod redakcją Joanny Dąbrowskiej - starszego specjalisty w Zakładzie Biologii CLKP, Emili Szabłowskiej-Gnap - specjalisty w Zakładzie Biologii CLKP oraz podinsp. Marii Walczuk - p.o. kierownika w Zakładzie Biologii CLKP. Artykuł można znaleźć w Problemach Kryminalistyki 281(3) 2013. Zdjęcia również pochodzą z ww. artykułu.