Charakterystyka sprawcy zorganizowanego i niezorganizowanego

W kryminalistyce występuje podział sprawców na zorganizowanych i niezorganizowanych. Ta klasyfikacja została wprowadzona przez specjalistów FBI Roberta K. Resslera, Ann W. Burgess i Johna E. Douglasa, którzy przeprowadzili badania na 25 seryjnych zabójcach i 11 jednokrotnych, odbywających karę w zakładach karnych. W 1986 roku opisani wcześniej specjaliści wydali książkę, pt. “Sexual Homicide: Patterns and Motives”, w której zawarli typologię sprawców seryjnych zabójstw na tle seksualnym. Taka selekcja była wykorzystywana podczas szkolenia agentów oraz funkcjonariuszy FBI. Agent Robert K. Ressler tak tłumaczył wprowadzenie podziału sprawców: Nic by nie dało mówienie policjantowi, że ma szukać “osobowości psychotycznej”, jeżeli ten oficer nie przeszedł przeszkolenia psychologicznego. (…) Zamiast więc określać, że miejsce popełnienia przestępstwa wskazywało cechy działania osobowości psychotycznej, zaczęliśmy tłumaczyć, że konkretne miejsce zbrodni było “zorganizowane”, tak jak i sam przestępca, natomiast inny zabójca był “niezorganizowany”, jeżeli było widać cechy zaburzenia umysłowego.

Koncepcja podziału sprawców

Głównym założeniem takiego podziału była możliwość ustalenia, z jakim sprawcą mamy do czynienia dzięki analizie miejsca zbrodni oraz dowodów. Każdy z tych dwóch typów posiada charakterystyczne cechy i tak, np. przestępca zorganizowany sumiennie planuje swoją zbrodnię, nie pozwalając sobie na żadne niedociągnięcia, gdzie u przestępcy niezorganizowanego podjęte działania są chaotyczne i impulsywne. Mogą również występować typy mieszane, co nie umniejsza praktycznego znaczenia tego rodzaju podziału. Praktyczne znaczenie tej klasyfikacji według stopnia ich zorganizowania ma przełożenie w procesie profilowania, jako wstęp do interpretacji danych o konkretnym zabójstwie.

Fazy czynu przestępczego

Stopień zorganizowana ściganego jest analizowany na podstawie 4 faz przestępstwa:

1. Faza przedkryminalna – jest to czas przed popełnieniem zbrodni. Głównym przejawem tej fazy są fantazje, które z czasem stają się coraz bardziej agresywne. Najczęściej wyobrażenia o popełnieniu zbrodni popychają osobę do jej popełnienia.
2. Organizacja sceny przestępstwa – w tej fazie morderca zaczyna planować: wybiera swoją ofiarę, miejsce zbrodni oraz sposób, w jaki dopuści się zabójstwa. Można tutaj obserwować gloryfikację oraz tworzenie rytuałów związanych z samym aktem popełnienia zbrodni. Zbrodniarz planuje, jakim konkretnym torturom podda swoją ofiarę, gdy ją skrępuję.
3. Uprzątnięcie sceny przestępstwa – trzecia faza dotyczy zacieraniu dowodów popełnionego przestępstwa, pozbycia się ciała, co czasami jest odbiciem fantazji sprawcy.
4. Faza postkryminalna – są to zachowania sprawcy po popełnieniu zbrodni. Morderca przypomina sobie cały proces zabijania, fantazjuje i odtwarza w swojej głowie. Może potrzebować dodatkowych bodźców, w związku, z czym będzie wracał na miejsce przestępstwa.

Poniżej znajduję się tabelka z porównaniem cech zabójstw zorganizowanych i niezorganizowanych:

Zorganizowane	Niezorganizowane
Zaplanowane w szczegółach	Niewykazujące cech planowania
Sugerujące wybór miejsca przez sprawcę w celu ponoszenia małego ryzyka	Miejsce wybrane tak, jakby sprawca nie liczył się z ryzykiem
Sprawca manipulował ciałem ofiary, upozowanie, włożenie jakiegoś przedmiotu do części rodnych ofiary, obnażenie, itp.	Niewielkie manipulowanie ciałem
Przeniesienie zwłok w ustronne miejsce	Pozostawienie zwłok na miejscu zabójstwa
Częste torturowanie ofiary przed śmiercią	Okaleczenie ciała ofiary po śmierci
Przyniesienie na miejsce zbrodni narzędzia	Brak narzędzia lub narzędzie przypadkowe znalezione w ostatniej chwili
Miejsce zabójstwa często wyreżyserowane	Brak reżyserii miejsca
Zabójstwo zwykle z dala od miejsca zamieszkania zabójcy	Miejsce przypadkowe często w miejscu zamieszkania zabójcy
Zabójca “geograficznie mobilny” (działający w różnych, nieraz oddalonych od siebie miejscach)	Zabójca “geograficznie stabilny” (działający na tym samym terenie)

(Widacki, 2006)

Charakterystyka sprawcy zorganizowanego

Sprawca zorganizowany najczęściej posiadają osobowość psychopatyczną oraz antysocjalną z cechami osobowości narcystycznej. Dokładnie planuje zbrodnie, wybiera miejsce oraz obserwuje ofiarę. Przypomina sobie sam akt zbrodni i uczucia z nim związane. Z kolei sprawców niezorganizowanych cechuje osobowość schizoidalna – mogą działać pod wpływem urojeń. Sprawca niezorganizowany nie planuje morderstwa, zabija w najbliższej okolicy, a ofiarą często jest przypadkowy człowiek. Jeśli oględziny wskazują na cechy zabójcy niezorganizowanego zwiększa to możliwość jego ujęcia. Dzięki temu można sformułować hipotezę, że miejsce jego zamieszkania znajduję się najprawdopodobniej blisko miejsca zdarzenia. Podział sprawców na zorganizowanych i niezorganizowanych wykorzystywany jest, jako jedna z praktycznych opcji, wspomagająca proces wykrycia przestępcy.

Przestępca zorganizowany potrafi przystosować się do każdego otoczenia. Jest typem macho, kobieciarzem i notorycznym kłamcą. Doskonale manipuluje ludźmi oraz nie ma poczucia winy. Nie zmienia swojego postępowania nawet po odbyciu kary. Często kolekcjonuje sadomasochistyczną pornografię. Może posiadać zestaw narzędzi zbrodni, w którego skład wchodzą także przedmioty i środki służące do obezwładniania ofiar. Działa z premedytacją i dba o swoje bezpieczeństwo – dokładnie zaciera ślady i pozbywa się ciała ofiary. W razie niesprzyjających okoliczności potrafi powstrzymać się przed dokonaniem morderstwa. Może komunikować się z władzami. Zachęca policję, podając pewne informacje o swoich planach. Ten rodzaj działania wzmacnia poczucie przewagi sprawcy nad policją. Jest zachęcony przez pozorny brak sukcesów w śledztwie i znajduje wielką przyjemność w takim formułowaniu swoich komunikatów, aby frustrować i ośmieszać władze. Kolekcjonuje trofea swoich ofiar. Zdarza się, że angażuje się osobiście w dochodzenie, jak choćby podczas poszukiwania ciała ofiary. Zorganizowany morderca uczy się nowych metod wraz z rozwojem kariery przestępczej. Prawie zawsze porusza się własnym lub zabranym ofierze pojazdem. Zwykle odbywa stosunek z żywą ofiarą, wykorzystując wszelkie formy gwałtu. Nawet, jeśli jest impotentem, to bijąc, dźgając czy też dusząc ofiarę, może osiągnąć zaspokojenie seksualne. Dąży do dominacji i władzy nad ofiarą, dlatego też często doprowadza ją do krytycznego momentu, po czym przerywa tortury, aby jeszcze przez pewien czas utrzymać ją przy życiu. 

Przykładem zorganizowanego mordercy jest Gerard John Schaefer, który był funkcjonariuszem policji w USA. Został oskarżony o zabicie 35 kobiet. Mężczyzna wzbudzał ich zaufanie dzięki mundurowi i swojej prezencji. Ofiarami były młode dziewczyny. Gerard obiecywał, że je podwiezie – niestety morderca wywoził je do lasu, gdzie je wiązał, gwałcił i zabijał. Kobiety były duszone – sprawca zawiązywał im pętle na szyi, przerzucał linę przez gałąź, a następnie przywiązywał ją do haka samochodu.

Charakterystyka sprawcy niezorganizowanego

Sprawca niezorganizowany jest samotnikiem izolującym się od społeczeństwa. Nie ma przyjaciół, nie potrafi nawiązywać kontaktów. Sprawia bardzo odpychające wrażenie – jest zaniedbany, brudny. Jest uważany za dziwnego, odludka. Najprawdopodobniej nigdy nie doznał prawidłowych doświadczeń seksualnych. Jest uzależniony od masturbacji, pornografii, podglądania, fantazji sadomasochistycznych. Był wychowywany “twardą ręką”. W rodzinie był traktowany, jako “najgorsza jednostka” – najczęściej jest najmłodszym bratem. Nie potrafi uzewnętrzniać swoich emocji. Nie pije alkoholu i jest bardzo niespokojny podczas dokonywania zbrodni. Jego zbrodnia jest spontaniczna – morderstwo jest popełnione w szale, ciosy są niekontrolowane. Miejsce zdarzenia zwykle jest zabałaganione, zalane krwią, jest pełno widocznych śladów. Krew jest zarówno na ofierze, jak i sprawcy. Narzędziem zbrodni jest przypadkowy przedmiot, który jest potem porzucany na miejscu zdarzenia. Ofiara jest “zdepersonalizowana” – sprawca traktuję ją jak rzecz, uszkodzeniu ulega twarz. Dodatkowo sprawca często dokonuje dodatkowych okaleczeń, np. na udach, brzuchu, szyi. Morderca masturbuje się przy swojej ofierze lub jej ubraniu, ozdabia okolice narządów płciowych, wkłada przedmioty do otworów analnych i waginalnych, wycina narządy płciowe. Ciało jest pozostawione na miejscu zdarzenia. Sprawca często zabiera sobie pamiątki, które mają pomóc mu przywołać wspomnienia z dokonywanego czynu. Często zmienia swoje zachowanie po dokonanym czynie – zaczyna pić, brać narkotyki lub staje się bardzo religijny. Nie jest zainteresowany postępowaniem śledztwa. Czasem wraca na miejsce przestępstwa, uczestniczy w pogrzebie i kontaktuje się z rodziną ofiary.

Przykładem sprawcy niezorganizowanego jest Herbert Mullin, który był przekonany, że dzięki zabijaniu ludzi zapobiegnie trzęsieniu ziemi. Wśród jego ofiar było troje dzieci.

Porównanie sprawców

	Sprawca zorganizowany	Sprawca niezorganizowany
Wiek	18-45 lat	16 – 30 lat
Płeć	Mężczyzna	Mężczyzna
Dzieciństwo	Pochodzi z dobrej rodziny – ojciec miał stałą pracę, jednak był niekonsekwentny w wychowaniu syna.	Pochodzi z niższej warstwy społecznej – ojciec pracował dorywczo lub był bezrobotny. Sprawca wychowywany był w surowej dyscyplinie.
Stan cywilny	Związany z partnerką lub żonaty	Wolny
Wykształcenie	Ukończona szkoła średnia lub studia wyższe. W szkole sprawiał problemy związane z aktami przemocy.	Porzucił naukę w szkolę średnie lub został z niej wydalony.
Poziom ekonomiczny	Średni	Poniżej średniego
Samochód	Średniej klasy, zadbany i czysty.	Raczej nie posiada auta, jeżeli jednak go ma jest to bardzo stary model.
Miejsce zamieszkania	Oddalone od miejsc zbrodni – wyjątek może stanowić pierwsze morderstwo	Blisko miejsca zdarzenia – zwykle mieszka sam lub z rodzicami
Zawód	Jest bardzo wszechstronnym człowiekiem – podejmuje każdą pracę, jednak jest zainteresowany zajęciem, które pokazuję go, jako silnego mężczyznę, np. policjant, strażnik. Podejmuje dorywcze pracę – jest jednak zwalniany za niedbalstwo. Nie ma problemu ze zmianą środowiska lub przeprowadzką.	Nie pracuje lub wykonuje nieskomplikowane zajęcia, np. zmywanie naczyń. Ma trudności ze zmianą stylu życia.
Służba wojskowa	Odbył służbę wojskową – możliwe, że sam się zgłosił, jako ochotnik. Stwarzał problemy, takie jak, bójki, awanturowanie się. Mógł być zwolniony dyscyplinarnie	Nie odbył w ogóle lub został zwolniony, ponieważ był nieprzydatny.
Karalność	Mógł być karany za przemoc na tle seksualnym. Czerpie przyjemność z zadawania bólu osobom, które go zraniły lub zdenerwowały. Nie płaci mandatów, alimentów, łamie przepisy.	Karany za kradzież lub ekshibicjonizm
Zachowanie	Szarmancki, czarujący. Roztacza aurę pewności siebie i siły. Potrafi dopasować się do towarzystwa.	Aspołeczny, nie ma przyjaciół. Jest traktowany jak odludek.
Poziom inteligencji	Przeciętny lub ponadprzeciętny	Poniżej przeciętnej, niski.
Zdrowie psychiczne	Bez zaburzeń	Stany schizoidalne, mógł być leczony na depresję. Nie był hospitalizowany.
Wygląd zewnętrzny	Zadbany, dobrze zbudowany	Chudy, szczupły, często cierpi na choroby warunkujące jego wygląd zewnętrzny.
Ofiary	Wybiera ofiarę według konkretnego schematu. Planuje zbrodnię, fantazjuje o niej.	Ofiary są wybierane przypadkowo.