Czym jest ślad kryminalistyczny?

Po wstępnym zapoznaniu się z miejscem zdarzenia technicy kryminalistyki przystępują do zabezpieczanie śladów. Cała sztuka w tym, żeby żadnego nie przegapić, a przede nie zniszczyć i prawidłowo zabezpieczyć. Czym jest w takim razie ten drogocenny ślad kryminalistyczny?

Definicja śladu kryminalistycznego

Już na początku XX wieku Edmond Locard napisał, że “każdy kontakt pozostawia ślad” – oznacza to tyle że popełniający przestępstwo zawsze pozostawia coś na miejscu zdarzenia, czego nie było tam przed jego przybyciem i na odwrót, na ubraniu i ciele zabiera stamtąd coś, czego przedtem na nich nie było.
Jest oczywiście kilka definicji śladu kryminalistycznego, jednak w Polsce przyjęto definicje profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego Jana Sehna, która mówi, że „śladem kryminalistycznym nazywamy zmiany w obiektywnej rzeczywistości, które jako spostrzegalne znamiona po zdarzeniach będących przedmiotem postępowania mogą stanowić podstawę do odtworzenia i ustalenia przebiegu tych zdarzeń zgodnie z rzeczywistością”.

Zajmijmy się tym fragmentem definicji: „ zmiany w obiektywnej rzeczywistości”. O jakie zmiany może chodzić? Najprościej mówiąc są to rzeczy, które w jakiś sposób zmieniają pierwotny wygląd miejsca zdarzenia. Do takich przypadków możemy zaliczyć:

• Znalezione przedmioty, które zostały pozostawione przez osoby trzecie, np. niedopałek papierosa, porzucone narzędzie zbrodni, zgubiony przez sprawcę włos lub odwzorowanie linii papilarnych.
• Może również zaistnieć przeciwna sytuacja – możemy zanotować brak jakiegoś przedmiotu na miejscu zdarzenia, np. brak obrączki na palcu denata.
• Poza wyżej wymienionymi istnieje jeszcze jedna opcja – na miejscu zdarzenia przedmioty mogą być uszkodzone, np. wyłamany zamek w drzwiach wejściowych, wybita szyba w oknie.

Ważnym jest, żeby te zmiany były zauważalne. W skrócie oznacza to, że jakakolwiek zmiana nawet ta związana ze sprawcą, jeżeli nie jest możliwa do zauważenia to nie może być uważana za ślad kryminalistyczny. Zmiany te muszą być oczywiście powiązane z wydarzeniami, które są przedmiotem postępowania – jest to bardzo ważne, ponieważ na miejscu zdarzenia możemy znaleźć wiele śladów, które nie muszą być z nimi powiązane.

Podział śladów

1. Ze względu na wielkość:
   • makroślady – czyli duże ślady. Są to ślady, które widzimy gołym okiem. Może to być, np. ślad hamowania, wyłamany zamek, niedopałek papierosa, zakrwawiony nóż,
   • mikroślady – są to ślady słabo widoczne gołym okiem. Do mikrośladów zalicza się takie ślady jak włosy, włókna z odzieży, drobiny szkła, lakieru.

     

2. Ze względu na stopień zorganizowania materii:
   • ślady materialne – są to wszystkie ślady ujawniane i zabezpieczane przez techników kryminalistyki. Najprościej mówiąc jest to każdy ślad, który możemy zmierzyć, zważyć – takimi śladami zajmuje się technika kryminalistyczna,
   • ślady pamięciowe – są to ślady, które zachodzą w umyśle świadka, ofiary przestępstwa, a także sprawcy. Zabezpieczane są poprzez spisanie protokołu przesłuchania, sporządzenie protokołu pamięciowego.
3. Ze względu na mechanizm powstawania:
   • odwzorowania – mówimy o nich wtedy, gdy dochodzi do kontaktu dwóch powierzchni. Narzędzie działa na dane podłoże, kształt narzędzia odwzorowuje się na tym podłożu. Może to być, np. ślad zakrwawionej dłoni, odwzorowanie bieżnika opony na śniegu. Jeżeli narzędzie jest twardsze od podłoża to mówimy o odciskach, a jeżeli miększe to nazywamy je odbitkami.
     Trzeba mieć tutaj na uwadze fakt, że te ślady mogą być statyczne lub dynamiczne. Co to oznacza? W praktyce tyle, że w przypadku śladów statycznych narzędzie nie przemieszcza się względem podłożona w momencie powstawania odwzorowania. Są wyraźniejsze niż odwzorowania dynamiczne, gdyż ukazują więcej cech, może to być już wcześniej wspomniany wzór bieżnika opony. Odwzorowania dynamiczne również mają ważną rolę, gdyż niosą więcej informacji niż te statyczne w przypadku, gdy chcemy ustalić drogę przemieszczania się sprawcy,
   • odciski – nazywamy tak ślady wgłębione. Ślady te powstają, jeżeli narzędzie działające na dane podłoże jest od niego twardsze, np. odcisk palca w plastelinie. Jeżeli na miejscu zdarzenia zabezpieczymy ślad palca na klamce to nie możemy tutaj mówić o odcisku, gdyż klamka jest twardszym podłożem niż palec. Tutaj będziemy mówić o odbitce.

     

   • odbitki – jak wyżej może to być ślad palca na klamce lub szybie. Odbitki są śladami powierzchniowymi, które powstają na podłożach twardszych od oddziałującego na nie narzędzia. I tutaj również możemy podzielić odbitki na kilka typów:
     • • odbitki nawarstwione – mówimy o nich wtedy, gdy ślad powstaje poprzez zabrudzenie podłoża, np. odbitka zakrwawionej dłoni,
       • odbitki odwarstwione – powstaje, gdy zostawiamy ślad poprzez „zebranie” z podłoża naniesionej na niego substancji. Najprostszym przykładem jest tutaj pozostawienie śladu na świeżo pomalowanej ławce,
   • plamy – jest to naniesiona na podłoże substancja ciekła, półpłynna, itp. Może to być, np. rozlane na drodze paliwo lub plamy krwi na podłodze. Główną różnicą między plamą a odbitką jest to, że plama przyjmuje nieokreślony kształt, podczas gdy odbitka przyjmuje kształt narzędzia działającego na podłoże,

     

   • inne ślady – są to po prostu pozostałe ślady, których nie można zaliczyć do odwzorowań lub plam. Mogą to być, np. ujawnione na miejscu zdarzenia narzędzia przestępstwa, niedopałek papierosa, porzucone części garderoby. Wszystko znalezione na miejscu zdarzenia może być potencjalnym śladem kryminalistycznym i powinno być zabezpieczone w odpowiedni sposób.
4. Ze względu na działy kryminalistyki:
   • ślady daktyloskopijne,
   • ślady traseologiczne,
   • ślady mechanoskopijne,
   • ślady biologiczne,
   • ślady fizykochemiczne,
   • ślady osmologiczne,
   • ślady balistyczne,
   • dokumenty i fonoskopijne.
5.  Ze względu na miejsca występowania:
   • na miejscu zdarzenia – ważną kwestią jest ujawnienie i prawidłowe zabezpieczenie śladu,
   • na ofierze – śladem na ofierze może być sperma ujawniona na ofierze gwałtu lub odpryśnięty lakier, który został zabezpieczony na ofierze wypadku drogowego,
   • na sprawcy – skoro sprawca atakuje to ofiara się broni. Stąd też łatwo wywnioskować, że sprawca mógł zostać chociażby podrapany, a to oczywiście zostawia ślad,
   • na świadku lub osobie postronnej – może to być osoba będąca świadkiem danego wydarzenia i z tego tytułu może mieć na sobie ślady pochodzące od sprawcy lub ofiary,
   • na drodze dojścia i odejścia sprawcy – chodzi tutaj o miejsce, gdzie sprawca przestał kontrolować każdy swój ruch i nie stosuje wcześniej podjętych środków ostrożności,
   • W miejscu ukrycia się sprawcy lub przedmiotów związanych ze zdarzeniem.
6. Ze względu na zakres informacji, jakie można uzyskać w wyniku badań śladu (
   warto zaznaczyć, że ślad kryminalistyczny jest bardzo istotny, ale musi zostać poddany specjalistycznym badaniom, których wynik stanowi podstawę do odtworzenia przebiegu zdarzenia):
   • nadające się do identyfikacji grupowej – są to ślady, których nie można przypisać do konkretnej osoby lub narzędzia. Nie jesteśmy w stanie przypisać drobin lakieru samochodowego w kolorze czerwonym, zabezpieczonych na ofierze potrącenia, gdyż jest kilkaset tysięcy samochodów w tym kolorze. Jest to pewne zawężenie grupy potencjalnych podejrzanych, lecz w dalszym ciągu jest ich kilkaset tysięcy,
   • nadające się do identyfikacji indywidualnej – w wyniku badań danego śladu można wskazać konkretną osobę lub narzędzie. W związku z tym , że ślad linii papilarnych jest niepowtarzalny (możecie o tym przeczytać tutaj) ślady daktyloskopijne zaliczane są właśnie do tej kategorii. Podobna sytuacja występuje w przypadku śladów na łusce naboju – na podstawie zarysowań powstałych na jej powierzchni przy wystrzale przyporządkowuje się ją do konkretnego egzemplarza broni palnej,
   • nadające się do identyfikacji pośredniej – do tej grupy należą przede wszystkim ślady narzędzi, po których pośrednio można zidentyfikować osobę. Hipotetycznie – na miejscu zdarzenia zostaje zabezpieczony ślad podeszwy buta. Na podstawie indywidualnych uszkodzeń na jej powierzchni wynikających z codziennego użytkowania mamy możliwość wskazać od czyjego buta ten ślad pochodzi. Jednak to nie jest dowód, że osoba ta była na miejscu zdarzenia. Należy wyjaśnić czy ktoś inny mógł nanieść ten ślad,
   • nadające się do identyfikacji bezpośredniej – niezależnie czy jest to identyfikacja grupowa czy indywidualna, na podstawie tych śladów bezpośrednio można wskazać osobę, która dany ślad zostawiła. Do tej kategorii zalicza się większość śladów biologicznych, ślady daktyloskopijne oraz osmologiczne, czyli zapachowe.

Tekst powstał w oparciu o “Ślady kryminalistyczne dla słuchaczy szkolenia zawodowego podstawowego” Iwony Bogusz i Marka Bogusza, Centrum Szkolenia Policji, Legionowo 2015.