Czym jest profil psychologiczny nieznanego sprawcy?

Jeszcze kilka lat temu nie umiałabym odpowiedzieć na powyższe pytanie. Będąc na drugim roku studiów zupełnym przypadkiem zauważyłam ogłoszenie o szkoleniu z profilowania kryminalnego, organizowanego przez Centrum Psychologii i Medycyny Sądowej. Z czystej ciekawości stwierdziłam, że pójdę i przekonam się, co to w ogóle jest. I tak po zaledwie dwóch dniach byłam zachwycona tematem. Teraz jak sobie pomyślę, że kilka lat temu nie miałam o tym zielonego pojęcia to łapie się za głowę. Mam wrażenie, że profilowanie wyskakuje z każdego rogu czy jest to serial, film, książka czy szkolenia. Profilerem był Will Graham z Hannibala, Hubert Meyer z książek Katarzyny Bondy, Clarice Starling z Milczenia Owiec i wielu innych. Co jest takiego fascynującego w tym zajęciu? I jak powinien wyglądać idealny psychologiczny profil nieznanego sprawcy? Zapraszam do lektury.

Kim jest profiler?

Profiler – jest to psycholog policyjny, który tworzy profil psychologiczny nieznanego sprawcy. Pierwszy profil psychologiczny został stworzony przez dr Thomasa Bonda. A był to profil Kuby Rozpruwacza – mordercy, który siał postrach w Londynie (w dzielnicy Whitechapel) w 1888 roku. Zabił pięć prostytutek:

1. 43-letnią May Ann Nichols vel „Polly,
2. 45-letnią Elizabeth Strine vel „Ling Liz”,
3. 47-letnią Annie Chapman vel “Dark Annie”,
4. 25-letnią Mary Jane Kelly vel “Ginger”,
5. 46-letnią Catherine Eddowes vel “Kate Kelly” lub “Mary Jane Kelly”.

Zbrodnie Kuby Rozpruwacza były wyjątkowo brutalne – wyjmował żeńskie narządy płciowe i pozostawiał w widocznym miejscu. Zabójstwo Mary Kelly przyprawia o gęsią skórkę – dziewczyna miała poderżnięte gardło, ale poza tym sprawca odciął jej piersi, usunął skórę i mięśnie brzucha oraz ud. Wyjął również wszystkie wnętrzności, które ułożył dookoła zwłok, a kawałki odciętego ciała na stole obok łóżka. Jakby tego było mało zmasakrował twarz kobiety, a serce wziął z sobą – najprawdopodobniej, jako trofeum. Dr Bond zaskoczył wszystkich swoim podejściem, ponieważ zrobił coś, czego nikt wcześniej nie próbował. Przygotował profil mordercy, w którym analizował prawdopodobne miejsce zamieszkania sprawcy, jego status społeczny oraz ewentualne miejsce przebywania. Jako pierwszy zainteresował się samym mordercą, a nie tylko tym, co zrobił. Wskazał również na zaburzenia seksualne, związane z nienawiścią do kobiet. Dzięki swojej pracy zawęził krąg podejrzanych. Niestety sprawca nigdy nie został złapany. Pomimo tego to dr Bond jest pierwszym, który stworzył opis cech psychofizycznych nieznanego sprawcy. Krótko po stworzeniu profilu psychologicznego Kuby Rozpruwacza ten ku zaskoczeniu wszystkich przestał zabijać. Po dziś dzień trwają spekulację, kim był.

A co dzisiaj moglibyśmy powiedzieć na temat zbrodni, których się dopuścił?

Na pewno to, że sprawcę podniecał sam proces zabijania. Nie gwałcił jednak, był skoncentrowany na sferach seksualnych – można to wywnioskować na podstawie tego, że wycinał macice oraz pochwy. Substytutem stosunku było zadawanie bólu. Najprawdopodobniej większość obrażeń zadał za życia ofiary. Jego głównymi potrzebami były przede wszystkim kontrola, dominowanie oraz władza nad ofiarą. Mógł to być lekarz lub osoba, która bardzo dobrze znała anatomię.

Czym jest profil psychologiczny?

Jest to opis stworzony na podstawie śladów zostawionych przez nieznanego sprawcę. Nie są to jednak tylko ślady na miejscu zbrodni – profiler analizuje ślady behawioralne pozostawione zarówno przed popełnieniem danego czynu, w trakcie i po nim.

W procesie tworzenia profilu ważne są ślady psychologiczne sprawcy, które widoczne są w modus operandi, modus vivendi oraz motywacji. Modus operandi jest to sposób działania, a modus vivendi styl działania. Modus vivendi wg Urszuli Cur jest odzwierciedleniem sposobu przeżywania, ekspresji i stylu.

Profilowanie korzysta z osiągnięć takich nauk jak kryminalistyka, psychologia, socjologia, medycyna czy prawo. Profiler powinien wiedzieć jak interpretować pozostawione ślady oraz to jak powinny być zabezpieczone. Im lepiej jest przeszkolony, im więcej profili nakreślił tym kolejne będą dokładniejsze i będą charakteryzowały się większą trafnością.

Co profiler bierze pod uwagę?

Zadaniem profilera jest dokładna analiza zarówno charakteru, jak i miejsca popełnionych przestępstw. Istotny jest również czas pomiędzy kolejnymi zbrodniami, sposób działania, czyli, np. w jaki sposób przestępca dostał się na miejsce zbrodni, w jaki sposób zadawał ciosy, które obszary ciała są pokiereszowane, jakim narzędziem, czy coś zabrał, jak się zachowywał.

Dla profilera istotne jest tak naprawdę wszystko, bo WSZYSTKO może okazać się kluczem do nakreślenia właściwego opisu cech psychologicznych. Ważna jest przyczyna śmierci, to jak wygląda miejsce przestępstwa, fanty, które zostały z niego zabrane, ale również pozostawione przedmioty, ułożenie ciała ofiary, ewentualne zacieranie śladów, przedmiot wykorzystany do popełnienia czynu, ilość ciosów, kolejność ich zadawania, ale również lokalizacja. Takie zachowanie dużo „mówi” profilerowi o cechach osobowościowych sprawcy. Warto zaznaczyć, że sprawcy raczej nie działają w miejscach, które są dla nich niebezpieczne. Starają się wybierać taki teren, który znają i w którym czują się pewnie. Tak naprawdę każdy z nas może być ofiarą – wszystko jest kwestią przypadku.

Profiler stara się również zgromadzić jak najwięcej danych dotyczących śmierci osoby – czy żyła podczas zadawania ciosów, czy występowało zjawisko nadzabijania (sprawca zadał ofierze więcej ciosów niż było potrzebne, żeby pozbawić ją życia), jaka jest bezpośrednia przyczyna zgonu i wiele innych. Każdy ze sprawców będzie charakteryzował się inną typologią zadawania ciosów – inaczej będzie to wyglądać w przypadku zabójstwa na tle seksualnym, a jeszcze inaczej, jeżeli będziemy mieli do czynienia z morderstwem, np. z głęboko zakorzenionej nienawiści.

Ofiara również jest ważna

Nieznany sprawca jest oczywiście kluczową postacią, bo jest poszukiwany, ale warto podkreślić, że profiler analizuje również kim była ofiara i jakie znaczenie mogła mieć dla sprawcy. Czy była to osoba, która znalazła się po prostu w złym miejscu i w złym czasie, czy może morderca poprzez obrażenia pokazuje swoje wewnętrzne frustracje, dewiacje seksualne, zaburzenia psychiczne. Profiler zwraca również na czynniki ryzyka, którymi jest miejsce, w którym była ofiara, jej stan psychiczny lub fizyczny oraz stan materialny.

Zdjęcia podstawą oględzin

Oczywiście byłoby najlepiej gdyby profiler był w stanie pojawić się na miejscu zbrodni jednak nie zawsze jest to możliwe. Dlatego tak ważną kwestią są zdjęcia. Jedną z podstaw oględzin miejsca zdarzenia są zdjęcia i jeszcze raz zdjęcia. To one są odzwierciedleniem rzeczywistości.

Mapy mentalne

Bardzo istotną kwestią w sporządzeniu profilu są również mapy mentalne. Są to schematy działania tak głęboko w nas zakorzenione, że nie zdajemy sobie z nich sprawy. Pokonywanie trasy w określony sposób lub chodzenie właśnie tą, a nie inną drogą jest dla nas czymś oczywistym, a dla profilera może być dużą wskazówką. Sądzę, że jedną z najtrudniejszych rzeczy, jaką wykonuje profiler jest spojrzenie oczami sprawcy. Profiler zastanawia się, dlaczego zbrodnia została w ogóle dokonana, dlaczego na tej konkretnej osobie i w tym miejscu. Składowych jest naprawdę mnóstwo – pytania się mnożą, a często trudno o odpowiedź. Z drugiej strony profiler myśli również o tym jak to konkretne miejsce było spostrzegane przez ofiarę. W końcu w tym konkretnym obszarze splotły się nieszczęśliwie losy dwóch osób.

Założenia profilu psychologicznego

Głównym zadaniem profilera jest stworzenie na podstawie pozornie nic nieznaczących elementów opis cech sprawcy. Warto zaznaczyć, że profil jest jednym z elementów śledztwa, jednak nie jest dowodem. Niemniej jednak, najważniejsze jest stworzenie takiego profilu, który:

• wyodrębni dobre, a tym samym wyeliminuje złe tropy,
• ograniczy krąg podejrzanych. Dzięki temu policja nie podejmuje niepotrzebnych działań – każda minuta się liczy, ponieważ największe szanse na złapanie sprawcy są w ciągu pierwszych 48 godzin po zdarzeniu
• nada właściwy kierunek śledztwu,
• zapobiegnie kolejnym czynom przestępczym,
• wskaże lub obali motyw, który jako pierwszy rzuca się na myśl,
• wskaże prawdopodobne miejsce zamieszkania, przebywania oraz pracy sprawcy,
• opisze indywidualne cechy sprawcy, takie jak wygląd zewnętrzny, przedział wiekowy, wykształcenie lub wzrost.

Podsumowanie

Temat profilowania jest bardzo obszerny. W tym wpisie starałam się Wam tylko przybliżyć na ile szczegółów powinien zwracać uwagę profiler, żeby stworzyć profil psychologiczny. Obecnie jest mnóstwo książek i seriali zajmujących się tym tematem. Należą do nich, m.in.:

• „Profilowanie kryminalne. Wprowadzenie do sporządzania charakterystyki psychofizycznej nieznanych sprawców przestępstw” Jana Gołębiowskiego,
• „Profilowanie kryminalne” Jerzego Koniecznego, Macieja Szostaka,
• „Zabójstwo wielokrotne. Profilowanie kryminalne” Kacpra Gradonia,
• „Profilowanie kryminalistyczne” Bogdana Lacha i wiele innych…

Jeżeli chodzi o seriale to serdecznie polecam Wam serial Mindhunter – jest adaptacją książki o tym samym tytule napisanej przez Marka Olshakera oraz Johna E. Douglasa. Opowiada o tym jak agenci specjalni FBI rozmawiają z seryjnymi mordercami i analizują popełnione przez nich zbrodnie. Bardzo zachęcam Was do obejrzenia 🙂 Na mnie zrobił duże wrażenie. Napiszcie koniecznie w komentarzach, jakie znacie jeszcze książki/seriale związane z profilowaniem 🙂

Wasza,